Het is zo’n mooie gedachte: iets terug doen voor de kinderen in de arme landen die je bezoekt. Dat wilde ik ook toen ik 12 jaar geleden voor 2 maanden naar India vertrok om daar Engelse les te geven op een schooltje in een arm dorp. Nu weet ik wel beter. Ik ontdekte de schaduwkant van mijn goede bedoelingen en kreeg spijt. Ik denk nog vaak terug aan de hoopvolle gezichten van de kinderen die ik daar achterliet. Als ik écht iets voor ze wil betekenen moet ik nu mijn kennis delen en vrijwilligers in spé waarschuwen: je doet meer kwaad dan goed. Daarom vertel ik je vandaag waarom vrijwilligerswerk in een weeshuis echt niet meer kan.

Ouders leven nog

Laat ik maar meteen beginnen met een paar schokkende cijfers. Geschat wordt dat er wereldwijd 8 miljoen kinderen in weeshuizen wonen. Ruim 80% van die weeskinderen heeft minstens nog één ouder. Ze zijn dus feitelijk geen wees. Hoe het dan toch kan dat ze in een weeshuis wonen? Om antwoord te krijgen op die vraag spreek ik met Samjyor Lama. Hij werkt voor Next Generation Nepal. Dat is een organisatie die de zogenaamde weeskinderen herenigt met hun ouders. Samjyor legt uit hoe de weeshuisindustrie in zijn werk gaat en hoe westerse vrijwilligers onbedoeld het probleem in stand houden.

Next Generation Nepal

In 2004 vertrekt de Amerikaanse Conor Grennan, de oprichter van Next Generation Nepal, voor een jaar op wereldreis. Hij begint zijn avontuur met vrijwilligerswerk in een weeshuis in Nepal. Per toeval ontdekt hij dat de ouders van één van de kinderen nog in leven zijn en dat zij op zoek zijn naar hun verloren zoon. Conor gaat op onderzoek uit en komt tot de schokkende conclusie dat de ouders van álle kinderen in zijn weeshuis nog leven. In 2006 richt hij de stichting Next Generation Nepal op en maakt het tot zijn levensdoel om alle ‘weeskinderen’ in Nepal terug naar huis te brengen. Nu, ruim 10 jaar later, heeft Conor 250 kinderen herenigd met hun ouders. Zijn werk zit er helaas nog lang niet op. Sterker nog; het aantal weeshuizen in Nepal groeit nog altijd. Voor ik je vertel hoe dat kan, wil ik je eerst uitleggen hoe deze kinderen plotseling het stempel ‘wees’ krijgen.
 

Sociale werkers

Samjyor legt uit hoe kinderen in Nepal ten onrechte in weeshuizen terechtkomen. “In landen waar vrijwilligerswerk in een weeshuis populair is zijn te weinig wezen voor het aantal vrijwilligers. Schimmige handelaren reizen naar arme, afgelegen dorpjes om kinderen te werven.” Deze mannen stellen zichzelf voor als sociaal werkers en beloven de ouders een betere toekomst voor hun kinderen. Samjyor: “Ze zeggen dat de kinderen in Kathmandu naar een vooraanstaande kostschool gaan, waar ze goede educatie krijgen, Engels leren spreken en gezond te eten en drinken krijgen. Een kans op een betere toekomst waar veel Nepalese ouders niet eens van durven te dromen.” De ouders betalen 30.000 roepies (omgerekend € 230,-) voor de gehele schooltijd. Een vermogen voor die gezinnen, maar een bedrag waarvoor ze zich met liefde in de schulden steken.

Een speld in een hooiberg

De mooie beloftes van de kinderhandelaren zijn gelogen: “de kinderen worden meestal eerst in een soort tussenhuis gehouden. Daarna worden ze in weeshuizen geplaatst. Geweld, ondervoeding, onbehandelde ziektes en seksueel misbruik komen regelmatig voor. Soms redden we kinderen die op sterven na dood zijn. Soms zijn we te laat.”

En de ouders dan? Komen die hun kinderen niet halen? “Als de kinderen eenmaal van huis zijn verliezen de ouders ze uit het oog. De handelaren verbieden de kinderen contact te hebben met thuis. De ouders zijn vaak ongeschoold en ongeletterd en niet in staat hun kinderen zelf op te sporen. Een reis naar Kathmandu betekent dagen lopen door de bergen. Een opgave waar ze het geld niet eens voor hebben.” Zelfs als bezorgde ouders de reis wagen is het zoeken naar een speld in een hooiberg in de miljoenenstad.
 

Een lucratieve business

Ik vraag me of hoe het kan dat het aantal weeshuizen in Nepal 10 jaar na de oprichting van Conors stichting nog steeds groeit. Samjyor is daar heel duidelijk over: “zo lang er goed bedoelende reizigers naar Nepal komen om vrijwilligerswerk in een weeshuis te doen, blijft deze vreselijke industrie bestaan.” Thuis zamelen die vrijwilligers soms duizenden euro’s in en doneren dat aan de weeshuizen waar ze geld meebrengen om te werken. “Er zit geen kwaad achter, dat weten wij ook wel. Maar als je weet wat de gevolgen zijn denk je wel 2 keer na voor je je als vrijwilliger aanbiedt.”

Vooral jonge, westerse meiden betalen veel geld om vrijwilligerswerk in een weeshuis te kunnen doen in arme landen. Soms melden die meiden zich aan via vrijwilligersorganisaties. Andere keren komt het besluit pas tijdens een rondreis of na een bezoek aan een weeshuis. Na hun aangrijpende ervaring als vrijwilliger blijven veel mensen structureel geld doneren aan het weeshuis waar ze hebben gewerkt. “Dat gaat soms om duizenden euro’s per vrijwilliger. Je raadt het al; het geld dat de reizigers betalen en doneren gaat niet naar de kinderen, maar verdwijnt in de zakken van de smokkelaars en ondernemers. Dat is een lucratieve business.”

Het kan nog erger

Ik ben compleet geschokt door de verhalen van Samjoyr. En als ik denk dat het niet erger kan, doet hij er nog een schepje bovenop. “We hebben ontdekt dat kinderen worden gedwongen om liedjes te zingen en dansjes te doen voor toeristen die een excursie doen naar een weeshuis. De toeristen betalen voor zo’n bezoek en geloven dat het geld naar de weeskinderen gaat. Vaak doen ze er achteraf nog een donatie bovenop. Sommige weeshuizen bieden toeristen de mogelijkheid om een weeskind een dagje op sleeptouw te nemen of ze mee naar het hotel te nemen, waar ze het kind een dag mogen verzorgen. Er zijn ook gevallen bekend waarbij kinderen bewust worden uitgehongerd of ziek gehouden. Verwaarloosde kinderen leveren meer geld op.”

Zijn alle weeshuizen slecht?

Veel ex-vrijwilligers zullen het verhaal van mishandelde en uitgehongerde kinderen niet herkennen. Zij werkten bijvoorbeeld in een weeshuis dat gerund wordt door een Europese kerk of een ex-vrijwilliger. Daar werden de kinderen wel goed behandeld. Zijn alle weeshuizen dan slecht? Samjyor: “Natuurlijk zijn er ook weeshuizen waar kinderen goed verzorgd worden. De eigenaren hebben goede intenties en voldoen aan de eisen van de overheid. De papieren zijn op orde en er zijn zelfs overlijdenscertificaten van de ouders.” Niets mis mee dus. “Toch wel. Ook hier blijkt het merendeel van de kinderen gewoon ouders te hebben. De papieren zijn vervalst en de kinderen hebben te horen gekregen dat ze worden mishandeld en op straat gezet als ze de Europeans vertellen dat hun ouders nog leven.” En de eigenaren van het weeshuis? “Die zijn zich van geen kwaad bewust. Dat is ook voor hen een traumatische ervaring.”
 

Had ik het kunnen weten?

Heb jij als vrijwilliger in een weeshuis gewerkt? Ik kan me heel goed voorstellen dat het niet leuk is om dit artikel te lezen. Toen ik na mijn tijd als vrijwilliger in India ontdekte hoe deze industrie te werk gaat en wat het effect op de kinderen is heb ik me jaren geschaamd en vreselijk schuldig gevoeld. Ik schreef er vorig jaar een artikel over en kreeg, naast heel veel positieve reacties, ook veel boze berichten. Mensen zeiden dat ik naïef was en dat het egoïstisch was om zulk vrijwilligerswerk te doen. Dat raakte me diep, omdat ik zo graag iets goeds wilde doen. Ik wilde juist níet egoïstisch zijn en iets betekenen voor die kinderen. Had ik het kunnen weten? Vast wel. 12 jaar geleden was er veel minder bekend over de negatieve effecten van vrijwilligerswerk in arme landen. Maar toch. Ik had geen enkele opleiding of training die mij tot een goede docent maakte. Ik was zo zeker van mijn goede bedoeling dat ik nooit twijfelde aan mijn kunnen of zelfs maar vraagtekens plaatste bij wat ik ging doen.

Schuldgevoel omzetten in actie

En nu? Ik heb geleerd dat het geen zin heeft om me in stilte schuldig te voelen. Het is gebeurd, daar kan ik niks meer aan doen. Wat ik wel kan doen is mijn verhaal delen en ervoor zorgen dat zoveel mogelijk mensen weten wat zich werkelijk afspeelt in de vrijwilligersindustrie. Het voelt een beetje vreemd om anderen te vertellen dat ze niet moeten doen wat ik wel heb gedaan. Maar het is het minste wat ik kan doen voor al die kinderen die ten onrechte in weeshuizen zitten, alleen maar omdat wij zo graag iets goeds voor ze willen doen.

Ik hoop dat mijn verhaal je niet ontmoedigt om je belangeloos in te zetten voor anderen. Dat is juist een prachtige kwaliteit en dat moet je vooral blijven doen. Ik hoop ook dat je door dit artikel kritisch naar jouw eigen ervaring kunt kijken, zonder woede of schuldgevoel en dat je mijn verhaal gaat delen met iedereen die op het punt staat om dezelfde beslissing te nemen. Pas als de vraag naar vrijwilligerswerk in weeshuizen stopt, worden kinderen niet meer weggehaald bij hun ouders. En wij kunnen daar samen voor zorgen. Dat is toch prachtig?

Laat je leiden door je hoofd

Vrijwilligerswerk in weeshuizen kan echt niet meer. Dat is duidelijk. Ook niet in andere landen dan Nepal. Organisaties als Better Care Network, Save The Children en Unicef hebben vergelijkbare praktijken ontdekt in weeshuizen in Zuid-Afrika, Tanzania, Cambodja, Guatemala, Zimbabwe, Kenia, Liberia, Peru, India, Oeganda, Vietnam, Haïti en nog veel meer landen.

Ben jij van plan om toch vrijwilligerswerk in een weeshuis te gaan doen? Er zijn genoeg andere manieren waarop je wel iets kan bijdragen. Het is belangrijk dat je van te voren goed onderzoek doet naar het bedrijf waarmee je in zee gaat. Je ontdekkingen zullen je niet altijd bevallen, maar sluit er je ogen niet voor. Laat je voor één keer niet leiden door je hart, maar door je hoofd.
 

Wat kun je wel doen?

Het is geweldig dat je jouw tijd, geld en skills belangeloos wil inzetten voor mensen die het minder goed hebben dan wij. Dat kan ik alleen maar toejuichen. Er zijn een paar dingen waar je op moet letten in je zoektocht naar vrijwilligerswerk dat wel door de beugel kan. Ik help je op weg met een paar tips:

Doe grondig onderzoek

Het is heel lastig om te achterhalen of een vrijwilligersorganisaties doet wat het belooft of volledig op de hoogte is van de praktijken die zich ter plaatse afspelen. Het is aan jou om zo goed mogelijk te onderzoeken wat er precies met jouw geld gebeurt, wie welke taak heeft, of de kinderen echt wees zijn (vraag naar bewijs), of er een kinderbeschermingsbeleid is (moet je bijvoorbeeld een VOG afgeven?) en welke eisen ze aan vrijwilligers stellen. Stel kritische vragen en ga niet zomaar met de eerste de beste organisatie in zee. Op de website van Tourism Concern vind je opties voor verantwoord vrijwilligerswerk waar je zeker van kunt zijn dat je ook echt iets goeds doet.

Overweeg je skills

Wees kritisch over de vaardigheden die je bezit en vraag je af of die geschikt zijn om het vrijwilligerswerk te doen. Als je net van de middelbare school komt heb je niet de kwaliteiten en kennis in huis om de zorg en verantwoordelijkheid over kwetsbare weeskinderen op je te nemen. Ben je heel goed in websites bouwen? Perfect! Bied een lokale NGO aan om een website voor ze te bouwen. Dat is misschien niet zo ‘aantrekkelijk’ als zorgen voor schattige kindjes, maar je doet in elk geval wel iets waar de mensen écht wat aan hebben. En dat wil je toch?

Houd rekening met de duur van je werk

Heb je maar 1 of 2 maanden de tijd om vrijwilligerswerk te doen? Dan is het geen goed idee om werk te doen waarbij je direct contact hebt met kinderen. Projecten waarbij vrijwilligers elkaar constant voor korte periodes opvolgen kunnen juist averechts werken. Je kunt je ook afvragen hoe zinvol het is om ergens maar een paar weken te werken.

Nooit in een weeshuis

Ik krijg zo vaak te horen dat mensen een weeshuis hebben gevonden waar het wél goed is geregeld. Maar helaas blijkt dat zelfs de eigenaren vaak niet op de hoogte zijn van de werkelijke situatie waar de kinderen uit komen. Vrijwilligerswerk in een weeshuis is nooit een goed idee. De risico’s zijn té groot. Weeshuizen waar de zaken écht goed geregeld zijn willen liever geen ongetrainde vrijwilligers die maar een paar weken komen werken. Dat is namelijk niet in het belang van het kind en zorgt op de lange termijn voor hechtingsproblemen.

Vermijd weeshuisexcursies

Ook een weeshuis bezoeken tijdens je reis is geen goed idee. In Nederland mag je ook niet zomaar een instelling binnenlopen waar kinderen leren en leven. Dus waarom zou je dat in het buitenland wel normaal vinden? Een weeshuis moet een veilige plek zijn, geen toeristische attractie. Het gebeurt vaak dat kinderen in weeshuizen dansjes moeten opvoeren voor toeristen in de hoop dat ze dan meer donaties krijgen.

Steun de juiste organisaties

Doneer aan organisaties die zich inzetten om weeshuistoerisme tegen te gaan en kinderen te herenigen met hun ouders. Zoals Next Generation Nepal en Forget Me Not.

Word een verantwoorde toerist

Veel vrijwilligers combineren reizen met werken in het buitenland. Er zijn eindeloos veel manieren om iets goeds te doen op reis, zonder dat je als vrijwilliger aan de slag hoeft. Boek tours en uitjes bij lokale organisaties, overnacht in kleinschalige hotels die door families worden gerund. Investeer in de lokale economie door je geld uit te geven in zelfstandige bedrijven in plaatst van grote ketens. Praat met de mensen over hun leven en interesses en deel die van jou. Je kunt natuurlijk ook gewoon zorgeloos genieten van je groene vakantie en back in homeland Holland vrijwilligerswerk gaan doen voor het Kinderfonds van de Verenigde Naties: Unicef.
 

Meer weten?

Deze organisatie doen onderzoek naar de weeshuisindustrie en de gevolgen van vrijwilligerstoerisme en kunnen je nog veel beter vertellen waarom vrijwilligerswerk in een weeshuis echt niet meer kan.

• Stop Weeshuistoerisme 
• Better Care Network
• Orphanages not the solution
• Childsafe Movement

 
Conor Grennan, de oprichter van Next Generation Nepal, schreef een boek over zijn tijd als vrijwilliger en hoe hij ontdekte dat de kinderen in zijn weeshuis eigenlijk geen wees zijn. In ‘Little Princes’ beschrijft hij de lange weg die hij moest gaan om alle kinderen te herenigen met hun ouders. Een echte eye-opener!

De All Day Every Nieuwsbrief

Wil je na dit verhaal over Waarom vrijwilligerswerk in een weeshuis echt niet meer kan nooit meer een verhaal missen? We schrijven vaker dit soort verhalen en delen onze beste tips. Meld je aan voor onze All Day Every Nieuwsbrief en je mist nooit meer een artikel. Je krijgt 1 keer in de maand een selectie handige, altijd leuke, soms grappige verhalen en tips in je inbox. We spammen je niet, we vermaken je alleen 😉 Meld je nu aan en krijg een selectie van handige digitale recepten uit Lekker koken met restjes cadeau! Klik hier om je aan te melden. Wil je elke week een mailtje krijgen met de nieuwste verhalen? Klik dan hier voor de All Day Every Update.

Onder de indruk van dit verhaal over vrijwilligerswerk in een weeshuis? Lees verder:

1. Moderne slavernij in India: deze meisjes maken onze kleding
2. 6 schokkende dingen die je nog niet weet over trektochten in Nepal
3. Reizen met een positieve impact. Zo maak je echt een verschil.
4. Textielarbeiders in Bangladesh moeten hun eigen veiligheid betalen
5. Nepal: wandelen met neushoorns, fietsen met locals en dromen met Dhurba