Met koempels kijken in een namaakmijn

Nee, het is geen echte mijn. Het is een mergelgrot die 99 jaar geleden is ingericht als mijn zodat vrouwen en kinderen van mijnwerkers konden ervaren wat hun vaders, mannen en zonen meemaakten tijdens hun dagelijks werk.

Wat? De Steenkolenmijn.
Waar? Op de Daalhemerweg 31 in Valkenburg.
Wanneer? Steenkolenmijn Valkenburg is het hele jaar door open, behalve op eerste Kerstdag, nieuwjaarsdag en carnavalszondag en –maandag.
Prijs? Kaartjes kosten € 8,50 voor volwassenen. Kinderen tot drie jaar mogen gratis naar binnen, van vier tot twaalf jaar kost € 6,-.

Onze gids windt er geen doekjes om. Hij is zelf een mijnwerkerszoon. De voormalige koempels (zo noemen de mijnwerkers elkaar) die het museum jaren draaiend hielden, zijn inmiddels allemaal de tachtig gepasseerd en dus is het tijd voor een volgende generatie. Onze gids heeft gevaren, vertelt -ie. Onder de grond, dat leek hem niks en hij heeft gelijk gekregen. Zijn vader heeft zijn pensioen niet eens gehaald. Die overleed aan het soort bronchitis dat ze tegenwoordig silicose noemen. Mijnwerkerslongen. Maar groepen toeristen vertellen over de tijd voor de mijnsluiting, op 31 december 1974, dat kan hij als geen ander.

Steenkolenmijn Valkenburg

Vanuit kerststad Valkenburg moeten we bergopwaarts wandelen. Om de ingang van museum ‘Steenkolenmijn Valkenburg’ te bereiken, train ik mijn kuitspieren. Aanmelden voor een rondleiding is niet nodig. We sluiten ons aan bij de groep wachtenden en zijn mooi op tijd. Eerst naar de filmzaal.

We krijgen een oude bedrijfsfilm voorgeschoteld die in opdracht van de DSM is gemaakt. Die afkorting staat overigens voor Dutch State Mines. Een vlot portret van de koempels met gewaagde shots onder de douche. Een mannenwereld die in Nederland nergens meer bestaat.

Na de aftiteling, als de laatste mijnwerkers fris gewassen door de poort naar buiten zijn gegaan, haalt onze gids ons op. Wij hoeven niet te bukken. Deze gangen zijn hoger die in de echte mijnen, maar echte mijnen, die heb je in Holland niet meer. Die staan nu vol water. We moeten het doen met deze nagemaakte gang en dat is eigenlijk maar beter ook.

Het liggende werk van de houwer

De vader van onze gids verdiende de kost als houwer en dat betekende vaak liggend werken, op een rubberen mat met de pikhouweel zoveel mogelijk van het zwarte goud loshakken. Hoe meer steenkolen een ploeg naar boven haalde, hoe hoger de bonus voor de mijnwerkers was.

De 75 aangekondigde minuten leken vooraf wel erg lang, maar op pad vliegt de tijd voorbij. De gids heeft zijn huiswerk gedaan en deelt smakelijke en minder smakelijke details met ons. Over het boeteren -mijnwerkersdialect voor een boterham eten- dat vaak gebeurde voordat het werken begon, zodat de machine niet stil hoefde te staan en de dagproductie zo hoog mogelijk kon zijn. En het plassen -even het slangetje eruit- en de grote boodschap die op de mijnwerkerschop ging, en met de lading steenkool mee naar boven ging. De krant waar de boterham uitkwam deed dienst als wc-papier.

Met gepaste trots vertelt de gids dat de Hollandse mijnen de veiligste van Europa waren; tussen de vijftig en de zestig dodelijke ongelukken per jaar. Maar ook na het werken eisten de mijnen slachtoffers, relativeert hij dat succes. Een andere deelnemer aan de rondleiding bevestigt dat verhaal. Ook zijn vader is een later slachtoffer. Hij overleed in 1985, ruim tien jaar nadat de mijnbouw was stilgelegd door Joop den Uil, zegt de man die na al die jaren wel eens wil weten hoe het er aan toeging, op zijn vaders werk.

Hels kabaal

Om het publiek te laten ervaren hoe het geweest moet zijn, in de kolenmijnen, schakelt hij af en toe zware machines in. Het helse kabaal bij het einde van de mijngang waar mannen diepe gaten boren of het denderend geweld waarmee de houwers tot wel zes uren op een dag hakten in het zwarte goud houden je wel bij de les.
Kinderen mogen een transportband proberen waarmee de koempels zich door lage gangen lieten vervoeren, liggend op hun buik.

In de nagebouwde kolenmijn van Valkenburg voel je haast hoe het moet zijn geweest toen Nederland nog geen grootschalige gaswinning had, maar afhankelijk was van deze delfstof voor het verwarmen van huis en haard. Het is een museale beleving uit het tijdperk dat dat begrip nog uitgevonden moest worden.
Echt doen, als je toch in Valkenburg bent!

Een bezoek aan de Steenkolenmijn is net zo leuk voor volwassenen als voor kinderen. Op zoek naar nóg meer ideeën voor een uitje met het hele gezin? Laat je inspireren door dit overzicht met de leukste familiehotels in Nederland.