Mama, ik ga in Mumbai wonen. Al weet ik niet precies waarom

Daisy en ik wandelen in stilte over de Marine Drive, de beroemde boulevard van Mumbai. Eerder vandaag hebben we Dharavi bezocht, de grootste sloppenwijk van India. Gisteren zijn we door een gids op sleeptouw genomen op ontdekkingstocht in de miljoenenstad. Hij nam ons mee naar een woonhuis dat bekend staat als het duurste onroerend goed in privébezit ter wereld. Terwijl een koele zeebries langzaam de tropische temperatuur laat dalen denk ik na over het zichtbare contrast in Mumbai. Armoede en rijkdom krijgen hier een nieuwe betekenis. Het drukke verkeer is gekmakend. Ik verafschuw de stad, maar ik voel dat er iets moois schuil gaat achter de drukte. Ik wil meer weten. Ik wil in Mumbai wonen. “Zullen we blijven?”, vraag ik aan Daisy. “Voor altijd.”

“This is not India. There are people here from every part of India, but Bombay isn’t India. Bombay is an own-world, a world in itself.” *

Shantaram

Een jaar na onze wandeling op de Marine Drive sla ik het mooiste boek dat ik ooit heb gelezen dicht: Shantaram. Het meesterwerk van de Australische auteur Gregory David Roberts beschrijft Mumbai en haar bewoners met een zijdezachte pen. Tegelijkertijd laat hij de keiharde werkelijkheid zien van het leven in een stad waar ziek zijn veel te vaak de dood betekent. Waar corruptie de standaard is. En waar de maffia de dienst uitmaakt.

Toch is het vooral liefde die doorsijpelt in de prachtige zinnen van het biografische epos. Liefde voor een ongrijpbare vrouw. Liefde voor straatarme vrienden, die de hoofdpersoon ondanks hun gebrek aan alles opvangen als hij valt. En liefde voor de vreemde stad, die hem opneemt als een verloren zoon die thuiskomt. Het is een verhaal van extremen, net als de stad Mumbai. Waarom zou je willen wonen in een vervuilde, corrupte stad waar miljoenen straatarme mensen vechten voor een menswaardig bestaan?

“At first, when we truly love someone, our greatest fear is that the loved one will stop loving us. What we should fear and dread, of course, is that we won’t stop loving them, even after they are dead and gone. For I still love you with the whole of my heart. I still love you. And sometimes, my friend, the love that I have and can’t give to you, crushes the breath from my chest. Sometimes, even now, my heart is drowning in a sorrow that has no stars without you, and no laughter, and no sleep.” *

Arm en rijk

De zee die tegen de rotswand slaat die de Marine Drive beschermt tegen hoge golven, klinkt vredig in vergelijking met het getoeter dat op elke hoek van Mumbai de rust verstoort. Een jogger passeert ons op zijn hippe Nikes. Twintig meter verder zit een vrouw met een baby op haar schoot in een verweerde sari. Ze kijkt ons smekend aan en vouwt haar handen open. We lopen door. Ze is niet de eerste en zal niet de laatste zijn.

“Money isn’t the root of all evil. Evil is the root of all money. There’s no such thing as clean money. All the money in the world is dirty, in some way, because there’s no clean way to make it.” *

Stadstour en streetfood

Ik denk terug aan onze stadstour met Reality Tours and Travel. Gids Jitu laat ons zien hoe Bollywood sterren wonen in de chique wijk Bandra. Hij brengt ons naar het 26 verdiepingen tellende huis van multimiljardair Mukesh Ambani. We krijgen uitgebreide uitleg over Jade tempels en bezoeken het heilige water van de Bangaga Tank. Als we een heuvel oprijden hebben we vanuit de auto zicht op de stad. De oranje gloed van miljoenen lichtjes, in combinatie met de nevel van uitlaatgassen geeft de stad een griezelige uitstraling.

Als we terug rijden richting ons hotel stoppen we kort op het populaire Chowpatty Beach. Aan het stadsstrand genieten honderden Indiase families van de koele avond; zij zijn de groeiende middenklasse. Bij verschillende kraampjes worden Indiase lekkernijen klaargemaakt. Tientallen verkopers roepen ons als we langslopen. Er is genoeg te kiezen. We smikkelen van een masala dosa en genieten van de pani puri. Het voelt bijna normaal.

“Evening brings the people to their windows, balconies, and doorways. Evening fills the streets with strolling crowds. Evening is an indigo tent for the circus of the city, and families bring children to the entertainments that inspire every corner and crossroad. And evening is a chaperone for young lovers: the last hour of light before the night comes to steal the innocence from their slow promenades. There’s no time, in the day or night, when there are more people on the streets of Bombay than there are in the evening, and no light loves the human face quite so much as the evening light in my Bombay.” *

Dharavi

De volgende dag wacht ons een wandeltour. We rijden niet met de auto langs wolkenkrabbers en chique winkelcentra. We wurmen ons door smalle, donkere steegjes in de grootste sloppenwijk van India: Dharavi. Een groep (oud) studenten geeft rondleidingen om het echte Dharavi te laten zien. “Niet de wijk die je in Slumdog Millionaire ziet”, legt gids Tanveer uit. “We laten je de mensen zien. De ondernemers. De families. De dagelijkse strijd. De vriendschap, hoop, liefde en het geluk. De moeilijke en de mooie momenten. Het echte leven in Dharavi.”

“I don’t know what frightens me more, the power that crushes us, or our endless ability to endure it.” *

22, bijna 23

We wandelen langs stoffige, vieze kamers waar mannen hard plastic in stukken zagen. De omstandigheden zijn verschrikkelijk. “Dit wordt gerecycled. Het is ongezond werk, maar ze verdienen goed”. Verderop wandelen we een klein textielwinkeltje binnen. Twee twintigers bieden ons een kop thee uit een plastic zakje aan. Na een vrolijk gesprek over het leven in Dharavi vraagt één van de jongens hoe oud ik ben. “22, bijna 23”, zeg ik grappend. Er verschijnt onmiddellijk een grote glimlach op zijn gezicht. Alle jongens beginnen hard te lachen. Ze hebben me door. “Het is de baard”, zegt hij. “Die verraadt dat je veel ouder bent dan 22.”

De wandeling door Dharavi met haar enthousiaste, vrolijke bewoners blijft ons voor altijd bij. Net als de harde, zware, onhygiënische omstandigheden. Tanveer blijft benadrukken dat dat niet de herinnering is die moet blijven hangen. “Er staan hier appartementencomplexen. Bewoners hebben nieuwe auto’s, maar wonen nog steeds in Dharavi. Voor sommigen is het een keuze. Het is meer dan een slum met armoede en ellende. Studenten, ondernemers en harde werkers vormen de ruggengraat van deze miljoenenwijk in een nog veel grotere miljoenenstad.”

“They couldn’t understand that every time I entered the slum I felt the urge to let go and surrender to a simpler, poorer life that was yet richer in respect, and love, and a vicinal connectedness to the surrounding sea of human hearts. They couldn’t understand what I meant when I talked about the purity of the slum: they’d been there, and seen the wretchedness and filth for themselves. They saw no purity. But they hadn’t lived in those miraculous acres, and they hadn’t learned that to survive in such a writhe of hope and sorrow the people had to be scrupulously and heartbreakingly honest. That was the source of their purity: above all things, they were true to themselves.” *

Luchtvervuiling en drukke straten

Voor een Nederlander went Mumbai waarschijnlijk nooit. De onvoorstelbare hoeveelheid mensen. De miljoenen auto’s die zorgen voor smog en stank. Het afval, de stoffige straten. De tragische armoede. Kan ik in deze gekte überhaupt gelukkig zijn, als ik zoveel straatarme bewoners zie? Is dit een plek waar ik kan leven en werken? Wil ik hier ècht wonen?

Lukt het me om in deze stad te zien wat Tanveer me in Daravi wilde laten zien? Dat geluk een kwestie van perspectief is. Kan ik leven met de wetenschap dat een multimiljardair vanuit zijn ivoren toren uitkijkt over de grootste sloppenwijk? Zal de stad mij met net zoveel liefde, openheid en vriendschap ontvangen als hoofdpersoon Lin in Shantaram? Of ben ik gaan geloven in een keihard, smerig en gewelddadig sprookje dat eigenlijk helemaal niet bestaat?

“Millions of dreams were born there, around us, every day. Millions of dreams died there, and were born again. The humid air was thick with dreams, everywhere, in my Mumbai.” *

Eerst de reis, dan het boek

Wat mijn conclusie ook zal zijn, ik raad iedereen aan om Mumbai te bezoeken. En om Shantaram te lezen. Bij voorkeur in die volgorde. Eerst de stad, dan het boek. De stad zal in al zijn gekte je hart veroveren. De prachtige woorden van Roberts blijven daarna rondzingen in je gedachten. Bij de laatste bladzijden komen er vlinders in je buik omhoog en droom je van Mumbai. Waar alles kan, maar dood en verderf altijd op de loer liggen. Je slaat het boek dicht en een diepe zucht ontsnapt aan je onrustige hoofd. Als je kalmeert kom je tot die onvermijdelijk conclusie: ik wil terug naar de plek waar alles anders is.

“Mumbai is the sweet, sweaty smell of hope, which is the opposite of hate; and it’s the sour, stifled smell of greed, which is the opposite of love. It’s the smell of Gods, demons, empires, and civilizations in resurrection and decay. Its the blue skin-smell of the sea, no matter where you are in the island city, and the blood metal smell of machines. It smells of the stir and sleep and the waste of sixty million animals, more than half of them humans and rats. It smells of heartbreak, and the struggle to live, and of the crucial failures and love that produces courage. It smells of ten thousand restaurants, five thousand temples, shrines, churches and mosques, and of hunderd bazaar devoted exclusively to perfume, spices, incense, and freshly cut flowers. That smell, above all things – is that what welcomes me and tells me that I have come home.” *

Mama, ik ga in Mumbai wonen

Na 20 maanden reizen denk ik nog vaak terug aan Mumbai. Als ik ooit mijn plannen voor een eigen Utrechts dosa restaurant uitvoer, ga ik terug naar India om te leren hoe de èchte dosa gemaakt wordt. Ongetwijfeld ga ik dan terug naar de stad die me inzichten heeft gegeven, maar me met evenzoveel vragen heeft opgezadeld.

“If you could be happy, really happy, for just a while, but you knew from the start that it would end in sadness, and bring pain afterwards, would you choose to have that happiness or would you avoid it?” *

Ik zie mezelf weer over de Marine Drive wandelen. Shantaram liefdevol tegen m’n borst geklemd. Ik kijk om me heen, pak mijn telefoon en open Whatsapp. Als ik op ‘verzenden’ heb gedrukt, weet ik dat er geen weg meer terug is. Het bericht wordt straks gelezen. De beslissing maakt me gelukkig. Mij alleen, want de rest van de wereld gelukkig maken lijkt juist hier een onmogelijke opgave. Ik ga andere mensen ongelukkig maken, ook ver buiten India. Als het tweede vinkje verschijnt lees ik het bericht nog één keer terug: “Mama, ik weet dat je wilt dat ik vlakbij je ben. Maar ik ga in Mumbai wonen.”

*Alle quotes komen uit het prachtige Shantaram en zijn geleend van de schrijver, Gregory David Roberts. Wil jij Shantaram lezen? Koop hier de Nederlandse editie (alleen tweedehands) en hier de originele, Engelse editie.